อัลมาแนก (Almanac หรือ almanack) เป็นสิ่งพิมพ์ประเภทปฏิทินที่บอกรายละเอียดเฉพาะเจาะจงเรื่องใดเรื่องหนึ่งประจำปี อย่างเช่นข้อมูลทางดาราศาสตร์ และข้อมูลทางสถิติอื่นๆ ทั้งเรื่องการขึ้นลงของพระอาทิตย์ พระจันทร์ สุริยุปราคา น้ำขึ้นน้ำลง งานเทศกาลของศาสนา และอื่นๆ โดยคำว่า Almanac นั้นมาจากภาษาอาหรับ ألمناخ (al-manaakh) ซึ่งหมายถึงภูมิอากาศ โดยคำนี้สะท้อนถึงวัตถุประสงค์แรกเริ่มของการให้ข้อมูลในปฏิทินเกี่ยวกับสภาพอากาศเพื่อประโยชน์ทางการเกษตร
ก่อนที่จะเป็นปฏิทินพิเศษนี้ ในราวคริสต์ศตวรรษที่ 2 ปโตเลมี นักดาราศาสตร์ในสมัยพระเจ้าอเล็กซานเดอร์เคยเขียนปฏิทินสภาพอากาศของกรีกตามปีสุริยะคติที่เรียกว่า พาราเป็กมา (parapegma) เป็นการรวบรวมสภาพอากาศที่เปลี่ยนแปลงไปแต่ละวัน การปรากฏตัวของดวงดาว พระอาทิตย์ขึ้น-ตก รวมถึงวันที่พระอาทิตย์อยู่ใกล้โลกมากที่สุด เนื่องจากเขาเชื่อว่าปรากฏการณ์ทางดาราศาตร์เป็นสาเหตุของการเปลี่ยนแปลงภูมิอากาศตามฤดูกาล
อย่างไรก็ดี อัลมาแนกในยุคแรกๆ มักจะเป็นเรื่องราวทางโหราศาสตร์ทั่วไป และข้อมูลที่เป็นรูปธรรม แต่ต้นกำเนิดของอัลมาแนกนั้นยังไม่ชัดเจน ซึ่งสารานุกรมของอังกฤษฉบับหนึ่งอ้างว่าอาจจะเริ่มขึ้นในยุคกลางของอาหรับ โดยการเปรียบเทียบคำภาษาอาหรับในสมัยใหม่ และต่อมาข้อมูลเกี่ยวกับดวงจันทร์ก็เพิ่มขึ้นมาในอัลมาแนก โดยชาวแซกซอนจะใช้ข้อมูลของดวงจัทร์ เช่น ข้างขึ้นข้างแรมเพื่อคำนวณฤดูกาลและเทศกาลได้
ในปัจจุบัน อัลมาแนกที่ตีพิมพ์ขึ้นมาได้ขยายขอบเขตและสาระมากขึ้น โดยอัลมาแนกสมัยใหม่นั้นจะนำเสนอข้อมูลทางสถิติและข้อมูลที่เป็นรูปลักษณะครอบคลุมทั่วโลก และยังมีการนำเรื่องการพัฒนาซึ่งเป็นที่สนใจของประชาชน และการสรุปเหตุการณ์สำคัญที่เกิดขึ้นในรอบปี หรือช่วงเวลาหนึ่งขึ้นมาตีพิมพ์เป็นหนังสือ เช่น ด้านภูมิศาสตร์ รัฐบาล การศึกษาประชากร เกษตรกรรม เศรษฐกิจและธุรกิจ สุขภาพและยา ศาสนา สื่อมวลชน การขนส่ง วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี กีฬา รวมถึงรางวัลเกียรติยศต่างๆ ด้วย อย่างเช่น Whitaker’s Almanack นั้นเปรียบได้เป็นหนังสืออ้างอิงที่รวบรวมบทความ รายการ รวมถึงตารางในขอบเขตของเรื่องที่กว้าง ตีพิมพ์ในอังกฤษเป็นประจำทุกปี |
